Khám phá
15 trò chơi dân gian ngày Tết cổ truyền phổ biến, đặc sắc
Trò chơi dân gian giúp gìn giữ và phát huy những nét đẹp truyền thống của dân tộc Việt Nam ta. Trong những dịp đón Tết cổ truyền, các trò chơi làm tăng thêm không khí náo nhiệt và mang đến những giờ phút giải trí đầy ắp tiếng cười.
1. Trò chơi dân gian Ô ăn quan
Ô ăn quan (ô quan hay ô làng) là trò chơi dân gian quen thuộc, hấp dẫn, gắn liền với tuổi thơ của hầu hết chúng ta. Trò chơi ô ăn quan mang đến cho người chơi nhiều ích lợi: rèn luyện tính kiên trì, tính toán và ghi nhớ nên được cả trẻ nhỏ và người lớn yêu thích.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Người chơi sẽ dùng tất cả số quân trong một ô bất kỳ trong số 5 ô vuông thuộc quyền kiểm soát của mình. Sau đó, người chơi lần lượt rải quân vào các ô (mỗi ô 1 quân) bắt đầu từ ô gần nhất và có thể rải ngược hay xuôi chiều kim đồng hồ tùy ý.
- Khi rải hết quân cuối cùng, nếu liền sau đó là một ô vuông có chứa quân thì tiếp tục dùng tất cả số quân đó để rải tiếp theo chiều đã chọn. Nếu liền sau đó là một ô trống (không phân biệt ô quan hay ô dân) rồi đến một ô có chứa quân thì người chơi sẽ được ăn tất cả số quân trong ô đó.
- Cuộc chơi sẽ kết thúc khi toàn bộ dân và quan ở hai ô quan đã bị ăn hết. Người thắng cuộc là người mà khi cuộc chơi kết thúc có tổng số dân quy đổi nhiều hơn. Tùy theo luật chơi từng địa phương hoặc thỏa thuận giữa hai người chơi nhưng phổ biến là 1 quan được quy đổi bằng 10 dân hoặc 5 dân.
2. Trò chơi dân gian Bịt mắt bắt dê
Bịt mắt bắt dê là một trò chơi dân gian có từ lâu đời ở Việt Nam, luôn là trò được yêu thích trong các dịp vui như Hội đầu xuân. Ngoài ra, đây cũng là trò chơi phổ biến của trẻ em Việt vì sự đơn giản và vui nhộn.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Cách 1: Tất cả người chơi cùng oẳn tù tì hoặc chọn một người xung phong bịt mắt đi bắt dê, còn những người xung quanh đứng thành vòng tròn rộng. Người chơi chạy xung quanh người bịt mắt cho đến khi người đó hô “đứng lại” thì dừng. Người bịt mắt đi quanh vòng tròn và bắt một người bất kỳ, người chơi cố tạo ra tiếng động để người bịt mắt mất phương hướng khó phán đoán. Cho đến khi người bịt mắt bắt được và đoán đúng tên một ai đó thì người đó phải thế chỗ cho người bịt mắt. Nếu không bắt được ai lại hô bắt đầu để mọi người di chuyển.
- Cách 2: Chọn hai người vào chơi, một người làm dê, một người đi bắt dê. Cả hai cùng đứng trong vòng tròn và bịt mắt, đứng quay lưng vào nhau. Sau đó nghe theo hiệu lệnh, người làm dê vừa di chuyển vừa kêu “be be” để người bắt dê đoán và đuổi bắt. Những người đứng xung quanh hò reo tạo không khí sôi động. Nếu bắt được dê thì người làm dê phải trở thành người bắt và một người khác ở hàng rào vào làm dê.
3. Kéo co
Kéo co hay kéo dây là một môn thể thao và là một trò chơi dân gian được gìn giữ cho đến ngày nay. Kéo co không chỉ là môn thể thao rèn luyện sức khỏe, mà còn là mang tính đồng đội, tôn vinh sức mạnh tập thể, đem lại niềm vui, sự thoải mái cho mọi người khi tham gia và thường được chơi trong các dịp lễ hội hoặc ngày Tết.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Người chơi cũng chia làm hai phe, mỗi phe cùng dùng sức mạnh để kéo cho được bên kia ngã về phía mình, giữa sợi dây có buộc một cái khăn đỏ,bên nào kéo đoạn dây có buộc khăn đỏ qua vạch của mình trước là thắng.
4. Đấu vật
Ở Việt Nam, đấu vật là một trò chơi dân gian mang tính cổ truyền ở hầu hết các tỉnh miền Bắc. Vật thường tổ chức dưới dạng các hội vật vào tháng Giêng âm lịch, là một nét độc đáo báo hiệu Tết đến, Xuân về.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Đô vật khi dự vật phải ở trần và chỉ đóng một chiếc khố. Hai người sẽ lên sàn đấu trong 1 vòng tròn ở bãi đất trống hoặc sân đình, sân làng. Hai người dùng tay và sức để thi đấu với nhau. Người giành chiến thắng là người vật ngã đối phương, hoặc đẩy người kia ra khỏi vòng tròn thi đấu.
- Có hai người làm nhiệm vụ phất cờ và đánh trống trong lúc các đối thủ vật nhau. Người đánh trống cầm một chiếc trống khẩu ghé vào tai các lực sĩ đánh ba tiếng một như để khuyến khích thúc giục. Người phất cầm cờ cán dài để ngăn cản người xem khỏi lấn vào sân vật và phất cờ theo nhịp trống khi có người thắng cuộc để cổ động người thắng.
5. Chơi đánh đu
Chơi đánh đu là trò chơi đòi hỏi tính khéo léo, nhanh nhẹn cũng như sự kết hợp ăn ý giữa 2 người chơi. Đây là trò chủ yếu diễn ra vào mùa xuân, thường dành cho các cặp trai gái trong hội làng.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Có nhiều cách đu nhưng phổ biến nhất vẫn là đu đơn và đu đôi. Đu đơn nữ thường thể hiện sự nhịp nhàng, nhẹ nhàng và duyên dáng của người chơi, đu đơn nam thường thể hiện sự khỏe mạnh, bay bổng và thường đu cao tít lên.
6. Đập niêu đất
Đập niêu đất không con là trò chơi xa lạ đối với người Việt nói chung, trẻ con Việt Nam nói riêng. Đây là trò chơi dân gian khá phổ biến vào dịp hội lang lớn, đặc biệt là Tết nguyên đán. Ở Mexico trò chơi tương tự có tên đập kẹo Pinata cũng rất phổ biến trong dịp năm mới.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Trò chơi đập niêu thường được tổ chức ở các sân lớn. Trước khi chơi, người ta thường đặt giữa sân hai chiếc cột cách nhau 5 mét. Ở hai đầu thân cột được nối bằng sợi dây thừng để làm giá treo niêu. Điểm xuất phát cách giá treo niêu khoảng 3 – 5 mét.
- Trước khi tham gia trò chơi, người chơi được trọng tài trao cho người chơi một gậy dài khoảng 50 cm. Những người tham gia trò chơi sẽ bị bịt mắt và đứng ở vạch xuất phát. Họ sẽ tự ước lượng khoảng cách và tiến lên phía trước để đập trúng chiếc niêu treo trên dây. Người nào đập trúng niêu sẽ có một phần thưởng được ghi trong mẫu giấy nhỏ của niêu vỡ đó
7. Đi cà kheo
Các cuộc thi cà kheo tại các vùng quê vào dịp Tết thường tạo được tiếng cười sảng khoái cho người theo dõi bởi sự hấp dẫn, bất ngờ của trò chơi.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Người chơi dùng 2 cây tre, trên đó cột hai cái khấc cũng bằng tre làm bàn đạp. Để đi được trên cà kheo, đòi hỏi người sử dụng phải có một sự khéo léo nhất định.
8. Chơi cờ người
Trong các lễ hội cổ truyền dịp Tết, người ta thường tổ chức chơi cờ người. Cờ người được xây dựng dựa trên luật chơi cờ tướng, điều khác biệt là cờ người sử dụng người thật để thay thế cho các quân cờ. Bàn cờ thường là một khu đất rộng bằng phẳng trên đó có vẽ các ô cờ tướng tiêu chuẩn.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Sau khi các quân cờ đã vào vị trí, một hồi trống dài nổi lên, hai đấu thủ cờ mặc áo dài, khăn xếp xuất hiện để giới thiệu danh tính. Mỗi người cầm một cây cờ đuôi nheo ngũ sắc nhỏ để chỉ huy trận đánh. Theo quy định, đấu thủ cầm quân đỏ được đi trước, sau đó đến quân đen và luân phiên theo thứ tự cho đến hết.
- Nghệ thuật thi đấu cờ người thể hiện rất rõ bản sắc văn hóa vùng miền. Cờ người ở miền Bắc mang đậm dấu ấn diễn xướng dân gian thông qua các điệu múa kèm theo những bài vè đặc trưng. Còn hội cờ người ở miền Trung và miền Nam, phần biểu diễn của các quân cờ có phần sống động hơn, phải xuất tiến tới, tấn công quân cờ đối phương bằng các thế võ, dùng binh khí vô hiệu hoá, đánh ngã đối phương,…
9. Ném tung còn
Tung còn (hay còn được gọi là ném còn) là trò chơi dân gian đã có từ lâu đời, gắn liền với đời sống, sinh hoạt, lao động của đồng bào các dân tộc thiểu số, phổ biến nhất là dân tộc Thái, Mường. Trò chơi này xuất hiện vào dịp đầu năm mới, các lễ hội hằng năm. Đây là dịp để đồng bào vui chơi, giao lưu kết bạn và giao duyên.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng
- Quả còn hình cầu to bằng nắm tay trẻ nhỏ, được khâu bằng nhiều múi vải màu, bên trong nhồi thóc và hạt bông. Xung quanh quả còn có các tua vải nhiều màu trang trí, có tác dụng định hướng trong khi bay.
- Sân ném còn là bãi đất rộng, ở giữa chôn một cây tre (hoặc vầu) cao, trên đỉnh có vòng còn hình tròn (khung còn). Khung còn này một mặt dán giấy đỏ (biểu tượng cho mặt trời), mặt kia dán giấy vàng (biểu tượng cho mặt trăng).
- Người chơi đứng đối mặt với nhau qua cây còn, ném quả còn lọt qua vòng còn trên đỉnh cột là thắng cuộc.
10. Chơi đáo
Đây là trò chơi rất phổ biến ở khắp các vùng quê xưa. Thú vui đánh đáo không chỉ hấp dẫn trẻ em mà cả đối với người lớn bởi nó thể hiện sự khéo léo của người chơi.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Tùy theo quy định của người chơi mà khoét lỗ trên một bãi đất phẳng. Ngoài lỗ đáo là vạch quy định để từ đó người chơi đứng ném tiền xu về phía lỗ đáo. Vạch này xa hay gần lỗ đáo cũng do những người chơi tự quy định, càng xa thì càng khó. Đồng xu nào trúng vào lỗ thì người ấy được ăn. Cứ như vậy, lần lượt tới người tiếp theo, đến khi nào không còn xu nữa thì hết ván.
11. Cướp cờ
Cướp cờ là một trò chơi dân gian khá phổ biến đối với thế hệ 8x, 9x và đến ngày nay thì nó vẫn giữ được sức hút cho riêng mình. Trò chơi mang tính đồng đội rất cao, nó đem đến không khí vui chơi thoải mái, kết nối mọi người gần nhau hơn.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Trò chơi không giới hạn người chơi nhưng phải có một người làm quản trò.
- Quản trò chia tất cả người chơi thành 2 đội với số lượng đồng đều, người chơi phải đứng sau vạch xuất phát của đội mình và mỗi người cần phải đếm theo số thứ tự 1,2,3,4,5…
- Sử dụng vật dụng bất kì như khăn, vải, cành cây,… để làm “cờ”.
- Khi trò chơi bắt đầu, quản trò hô tới số nào, thành viên nào ở hai đội có số tương ứng sẽ chạy ra giữa sân để giành “cờ”. Quản trò có thể được phép gọi nhiều số cùng lên hoặc cùng về.
- Người cướp được “cờ” phải nhanh chóng chạy về vạch xuất phát của đội mình.
- Người chơi còn lại phải đuổi theo và tìm cách chạm vào người đang cầm “cờ”. Nhưng chỉ có người chơi cùng số mới được chạm vào nhau. Khi người cầm cờ đã qua vạch đích, người đuổi theo không được chạm vào người đó nữa.
- Nếu chạm được vào người đang cầm cờ, điểm sẽ thuộc về đội của người chơi đuổi theo. Còn nếu người cướp cờ về đích an toàn, đội cướp cờ sẽ giành được điểm.
- Quản trò tiếp tục tiến hành các lượt chơi tiếp theo. Có thể giới hạn một số lượt chơi.
- Sau khi kết thúc trò chơi, đội có nhiều điểm hơn sẽ là đội chiến thắng.
12. Mèo đuổi chuột
Mèo đuổi chuột có lẽ là một trò chơi khá quen thuộc với những bạn nhỏ khắp 3 miền đất nước bởi luật chơi đơn giản nhưng không kém phần vui nhộn, thích hợp chơi với số lượng lớn, giúp rèn luyện tinh thần đoàn kết của mỗi người.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Trò chơi cần chọn những nơi bằng phẳng, rộng rãi.
- Tất cả người chơi cần chọn ra hai người chơi. Hai người chơi đó sẽ oẳn tù tì để xác định vai trò mèo, chuột.
- Khi bắt đầu, những người chơi còn lại nắm tay nhau đứng thành vòng tròn. Hai người chơi đóng vai chuột và mèo đứng giữa vòng, quay lưng lại với nhau.
- Khi có hiệu lệnh bắt đầu, chuột sẽ chạy, còn mèo phải đuổi theo để bắt chuột. Chuột phải chạy luồn lách qua các khoảng trống dưới các cánh tay của các người chơi khác. Chuột chạy chỗ nào, thì mèo phải chạy đúng vào hang đó, để tìm cách chạm vào mèo.
- Những người chơi khác sẽ hát bài hát đồng dao, khi bài hát kết thúc, tất cả các người chơi đồng loạt ngồi thụp xuống.
- Kết thúc ván chơi, nếu mèo không chạm được vào chuột thì mèo thua và người lại.
13. Nhảy bao bố
Khi nhắc đến các trò chơi dân gian, chúng ta không thể không nhắc đến trò nhảy bao bố. Trò chơi này được chơi trong tất cả các dịp từ hội thao ở trường, lớp đến các lễ hội truyền thống. Nhảy bao bố là trò chơi vừa giúp rèn luyện thể lực, sự khéo léo vừa mang lại không khí vui vẻ, đoàn kết khi tham gia.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Trước khi chơi, với số lượng người chơi ít, trọng tài sẽ chia tất cả người chơi thành hai đội, nếu có nhiều người chơi thì chia làm ba hay bốn đội với số người chơi bằng nhau.
- Cần chia một vạch là mốc xuất phát và một vạch làm điểm quay đầu.
- Mỗi đội được phát một bao bố loại 100 kg, mỗi đội xếp thành một hàng dọc trước vạch xuất phát.
- Khi trò chơi bắt đầu, những người đứng đầu ở mỗi đội bước vào bao bố, hai tay giữ chặt miệng bao.
- Khi trọng tài ra hiệu xuất phát, thì bắt đầu nhảy, người chơi phải nhanh chân nhảy từng bước một đến vạch phía trước rồi quay trở lại vạch xuất phát đưa bao cho người thứ hai.
- Cứ như vậy lần lượt đến người cuối cùng. Đội nào về trước thì thắng cuộc.
- Trong lúc chơi, người chơi nhảy trước hiệu lệnh xuất phát, nhảy chưa đến vạch quy định mà vòng lại, nhảy chưa đến đích đã bỏ bao ra đều phạm luật.
14. Cá sấu lên bờ
Cá sấu lên bờ là trò chơi quá quen thuộc với mọi người khi đây là trò chơi đòi hỏi tinh thần đoàn kết, sự nhanh nhẹn, hoạt bát và thể lực tốt để có thể di chuyển nhanh chóng, linh hoạt.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Những người tham gia chơi sẽ oẳn tù tì, người thua sẽ phải làm “cá sấu”.
- Không gian trò chơi được chia thành “dưới nước” và “trên bờ”. Nếu chơi ở những nơi có thềm nhà, bậc thang, bồn hoa,… bạn có thể quy định đó là “bờ”. Còn không thì bạn có thể kẻ các khu vực rộng khoảng 3m để làm bờ.
- Khi trò chơi bắt đầu, người chơi làm “cá sấu” sẽ đuổi bắt và chạm vào những ai đi lại ở dưới nước hoặc thò chân xuống nước.
- Người chơi nào khi di chuyển mà bị “cá sấu” bắt được thì sẽ phải thay thế làm “cá sấu”.
- Người chơi không được quay lại nơi mình vừa rời đi mà bắt buộc phải di chuyển đến một bờ khác.
- “Cá sấu” không được kéo người chơi trên bờ xuống nước.
- Nếu “cá sấu” bắt được từ hai người chơi trở lên, thì họ phải oẳn tù tì để chọn ra người làm “cá sấu” tiếp theo.
15. Đi cầu kiều
Đi cầu kiều là trò chơi phổ biến ở vùng Bắc Bộ, tuy đơn giản nhưng không kém phần thú vị. Trò chơi đòi hỏi sự khéo léo, bình tĩnh của người chơi khi đi qua chiếc cầu tre nhỏ và mang phần thưởng về đích an toàn.
Luật chơi cơ bản, cách chiến thắng:
- Trò chơi cần chọn một nơi có bờ đất cao trên một hố đất rộng, hoặc một ao hồ có độ sâu vừa phải, bắc một đoạn tre làm cầu.
- Cây cầu sẽ có điểm bắt đầu trên bờ đất, đầu còn lại sẽ buộc cờ hoặc giải thưởng.
- Người chơi sẽ phải di chuyển đến cuối cây cầu để lấy cờ hoặc phần thưởng được treo ở đó.
- Trong quá trình di chuyển lúc đi và về, nếu lấy được cờ hoặc phần thưởng ở cuối cây cầu về và trên đường di chuyển thì không bị rơi xuống nước thì người chơi sẽ thắng cuộc.
- Còn không may người chơi bị rơi xuống thì sẽ tính là thất bại.
