Tết Nguyên Tiêu quan trọng như nào trong văn hoá Trung Quốc?

Tết Nguyên Tiêu ở Trung Quốc, Việt Nam và một số nước Châu Á là một ngày lễ quan trọng trong tín ngưỡng diễn ra vào tháng giêng sau dịp Tết Nguyên Đán.

Tết Nguyên Tiêu là Tết gì?

Tết Nguyên Tiêu (rằm tháng Giêng) là lễ hội cổ truyền của Trung Quốc. Tết Nguyên Tiêu ở Trung Quốc thường tổ chức vào ngày rằm tháng Giêng Âm lịch.

“Nguyên” có nghĩa là thứ nhất, “tiêu” là đêm. Vì vây Tết Nguyên Tiêu là đêm rằm đầu tiên của năm. Tết Nguyên Tiêu có một tên gọi khác là lễ Thượng Nguyên. 

Ngoài ra Tết Nguyên Tiêu ở Trung Quốc còn được gọi với tên là Lễ Hội Lồng Đèn đó.

Ý nghĩa Tết Nguyên Tiêu

Tết nguyên tiêu mang ý nghĩa của sự đoàn viên, đoàn tụ. Tết Nguyên Tiêu là dịp để các thành viên trong gia đình ngồi lại ăn cơm và trò chuyện với nhau.

Ở Việt Nam, đây là dịp để người dân lên chùa cầu mong một năm mới bình an.

Nguồn gốc Tết Nguyên Tiêu

Trước đây ở Trung Quốc, Tết Nguyên Tiêu còn gọi là Tết Trạng Nguyên. Nguyên nhân là vào dịp Tết này nhà vua thường thết tiệc các Trạng Nguyên. Vua mời họ vào vườn Thượng Uyển thưởng hoa, ngắm cảnh, làm thơ. Nguyên là Trạng Nguyên, Tiêu là đêm. Tết Nguyên Tiêu là đêm hội trạng nguyên.

Nguồn gốc của tết Nguyên Tiêu thì có rất nhiều, nhưng nổi bật nhất là hai nguồn gốc sau:

Nguồn gốc Tết Nguyên Tiêu 1

Ngày xưa có một con thiên nga từ trên trời bay xuống trần gian đã bị một người thợ săn bắn chết. Ngọc Hoàng biết được rất tức giận, đã sai Thiên tướng đúng ngày 15 tháng 1 xuống đốt trụi trần gian. May mắn là vài vị thần tiên trên thiên đình không đồng tình với quyết định của Ngọc Hoàng. Nên đã liều mình xuống trần gian để hiến kế cho chúng sinh. Thế là vào ngày đó, nhà nhà treo đèn lồng và bắn pháo hoa để Ngọc Hoàng tưởng rằng trần gian đã bị đốt. Nhờ đó mà loài người mới thoát khỏi cảnh diệt vong.

Nguồn gốc Tết Nguyên Tiêu 2

Vào thời Hán Vũ Đế, có một cung nữ tên là Nguyên Tiêu bị cấm về thăm cha mẹ vào ngày 15 tháng 1. Nàng có ý định lao xuống giếng để tự vẫn. Cảm động trước tấm lòng hiếu thảo của nàng, Đông Phương Sốc đã nghĩ kế để giúp cô. Ông tâu với vua rằng, ngày 16 tháng 1, Thiên đình sẽ sai Hỏa thần xuống thiêu trụi Kinh thành.

Để tránh tai họa đó, mọi người phải treo đèn lồng trước cửa nhà mình và ngoài đường vào ngày 15. Hán Vũ Đế làm theo, ngày đó mọi nhà đều treo đèn lồng. Thế là nhân lúc mọi người đang mải ngắm đèn, Nguyên Tiêu đã trốn về nhà thăm cha mẹ.

Hoạt động ngày Tết Nguyên Tiêu ở Trung Quốc

Ngày nay, Trung Quốc và các nước sử dụng tiếng Trung thường có các hoạt động truyền thống. Như thả đèn hoa đăng; trình diễn múa lân, múa rồng, múa sư; lên chùa cầu mong một năm an lành, may mắn và nhiều tài lộc; giải câu đố trên lồng đèn; ngâm thơ, đối liễn …

Đặc biệt ở Đài Loan, người dân ghi những câu ước nguyện lên đèn lồng và thả bay lên trời. Do trong thời loạn lạc, nhiều người đã chạy tứ tán khắp nơi, thất lạc với người nhà. Họ bèn nghĩ ra cách là thả thiên đăng lên trời để báo hiệu bình an cho nhau. Vì vậy, “Đèn Khổng Minh” hay thiên đăng còn được gọi là “Đèn chúc phúc” hay “Đèn bình an”. Hoạt động này dần dần phát triển thành một phong tục dân gian. Đèn lồng bay lên trời cao mang theo nhiều ước mong khác nhau.

Nhiều người xem Tết Nguyên Tiêu là mùa Valentine phương Đông, như lễ Thất Tịch. 

Lễ hội Đèn lồng từ xưa đã là dịp tốt để những “nam thanh nữ tú” độc thân gặp gỡ nhau. Thời phong kiến, những cô gái trẻ không được tự do dạo chơi bên ngoài, do đó họ chỉ có thể cùng nhau ra ngoài trong dịp lễ hội. Vì vậy có thể nói, Lễ hội Đèn lồng là ngày Valentine của Trung Quốc.

Hiện nay Tết nguyên tiêu vẫn là một ngày tết cổ truyền quan trọng của người Trung Quốc và Đài Loan. Vào ngày này đường phố, công viên đều có treo đèn lồng rực rỡ, các hoạt động văn hóa diễn ra vô cùng náo nhiệt.

Món ăn ngày Tết nguyên tiêu ở Trung Quốc

Trong ngày Tết Nguyên Tiêu của người Hoa ở Trung Quốc có những tập tục ăn các món:

Bánh trôi nước

Bánh trôi nước 汤圆 gần âm với 团圆 là đoàn viên, với ý nghĩa một năm mới hạnh phúc bên nhau, vạn sự như ý.

Rau xà lách

Rau xà lách 生菜 gần âm với 生财 là sinh tài, cầu mong năm mới nhiều tài lộc.

Há cảo

Miền bắc có tập tục ăn Há cảo 饺子 vào Tết Nguyên Tiêu, người Hà Nam có truyền thống “15 dẹt, 16 tròn”, nên Tết Nguyên Tiêu nên ăn Há cảo.

Bánh táo đỏ

Ăn bánh táo đỏ 棗糕 với mong muốn như ý cát tường.

Màn thầu, bánh yến mạch

Tập tục này của Chiết Giang là do nguyên liệu làm Màn thầu có bột nở, bánh yến mạch là hình tròn, nên hai loại bánh này mang ý nghĩa “con cháu đầy đàn đại đoàn viên”.

Mì

Vùng Giang Bắc có câu “Thắp đèn Nguyên Tiêu, ăn mì, ăn xong cầu mong cả năm sáng lạng”「上燈元宵，落燈面，吃了以後望明年」. Nghe thì có vẻ tối 15 ăn mì không liên quan gì đến Tết Nguyên Tiêu, nhưng cũng có ước nguyện cầu mong an lành.

Tết Nguyên Tiêu ở Việt Nam

Ông bà có câu: “Cúng quanh năm không bằng rằm tháng Giêng”, hoặc “Lễ Phật quanh năm không bằng ngày rằm tháng Giêng” cho thấy tầm quan trọng của Tết Nguyên Tiêu trong văn hóa Việt Nam. Ngày này người dân thường viếng chùa, lễ Phật cầu bình an. Đồng thời ở nhà cũng bày mâm cúng ngoài trời để cảm ơn Trời Đất, Thần Tiên, Thánh Phật, và anh hùng dân tộc.

Vào ngày này, chùa Ở các khu người Hoa tại Việt Nam như quận 5 ở Hồ Chí Minh, chùa bà Bình Dương, chùa bà Lái Thiêu, … thường đứng ra tổ chức cho người Hoa sống trong khu vực đi diễu hành trong trang phục dân tộc, hoặc hóa trang thành các tiên phật (Bát Tiên, Phúc Lộc Thọ, Thần Tài, Quan Âm, các nhân vật trong Tây Du Ký, Tiên Cô gánh cờ, Tiên Đồng Ngọc Nữ rải hoa, …) để chúc phúc ban phát sự may mắn cho người dân, ngoài ra còn có múa lân, múa rồng, múa sư (địa phương gọi là múa cù), múa hẫu … để tăng thâm phần náo nhiệt cho lễ hội.

Từ năm 2020 Tết Nguyên tiêu của người Hoa Chợ Lớn thành Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, do Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch chứng nhận. Và hiện nay Tết Nguyên Tiêu của người Hoa ở Chợ Lớn cũng đang dần trở thành điểm đến cho du khách trong, ngoài nước vào mỗi dịp Tết đến, Xuân về.

Mâm cỗ cúng rằm tháng Giêng (tết nguyên tiêu)

Tuỳ vào văn hoá, phong tục và điều kiện của mỗi gia chủ mà mâm cỗ cúng ngày rằm tháng Giêng được bày biện khác nhau. Nhưng nhìn chung, mâm cúng thường được chia ra như sau:

Mâm cỗ dâng bàn Phật: Gồm hoa quả, các món đậu, chè xôi, món canh chay, xào chay, chè trôi nước. Mâm cúng Phật nên đầy đủ màu sắc tượng trưng cho ngũ hành.

Mâm cỗ dâng cúng gia tiên: Bao gồm 4 bát ninh măng, bát bóng, bát mọc, bát miến, 6 đĩa thịt gà hoặc thịt lợn, chả giò, nem, đĩa xào, dưa muối, bánh chưng hoặc xôi, nước chấm.

Thời gian tiến hành cúng rằm tháng Giêng đẹp nhất là vào sáng ngày 15 tháng Giêng Âm lịch (hay còn gọi là ngày Tết Nguyên tiêu. Một số gia đình sẽ cúng vào ngày 14 tháng Giêng vào giờ Ngọ.

Bài văn khấn cúng rằm tháng Giêng chi tiết nhất

Mỗi nơi sẽ có tập tục khấn cúng rằm tháng Giêng khác nhau. Nhưng gia chủ có thể tham khảo mẫu văn khấn phổ biến dưới đây.

Văn khấn cúng cho gia tiên rằm tháng Giêng

Hôm nay, ngày. … nhằm ngày rằm tháng Giêng năm…..

Tín chủ (chúng) con là:… ngụ tại:…

Chúng con có lòng thành tâm kính mời: Nhật cung Thái Dương thiên tử tinh quân; Nam Tào, Bắc Đẩu tinh quân; Thi Tuế tinh quân, Thái Bạch; Văn Xương, Văn Khúc tinh quân; Bắc cực Đại Đức tinh quân; Ngũ hành tinh quấn, Nhị thập bát tú; La Hầu, Kế Đô tinh quân giáng lâm trước án, nghe lời mời cẩn tấu:

Ngày rằm Nguyên tiêu, tín chủ chúng con thành tâm sắm lễ, hoa quả cau lá trầu, hương hoa trà quả thắp nén thành tâm dâng hương lên trước án, kính mời các vị lai lâm hâm hưởng, phù hộ độ trì cho gia đạo chúng con mạnh khỏe, mọi sự bình an, gia đình hoà thuận, trên bảo dưới nghe.

Đèn trời xán lạn chiếu thắp sáng cõi trần. Xin các vị tinh quân lưu ân lưu phúc. Lễ này tuy mọn bạc, lòng thành có dư.

Phục duy cẩn cáo!

Bài văn khấn cúng ngoài trời rằm tháng Giêng

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

Con cúi lạy chín phương Trời, cùng mười phương chư Phật.

Con thành tâm kính lạy Hoàng thiên, Hậu Thổ, chư vị Tôn Thần.

Con xin kính lạy ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản gia Táo quân, ngài Bản xứ Thổ địa cùng chư vị tôn thần.

Con xin cúi lạy Cao tằng tổ tỷ, Cao tằng tổ khảo, thúc bá đệ huynh, cô di tỷ muội nội họ ngoại.

Tín chủ (chúng) con là:…

Ngụ tại:..

Hôm nay là ngày… nhằm ngày rằm tháng Giêng năm…., gặp tiết Nguyên tiêu, tín chủ chúng con lòng thành, sửa sang dâng hương, sắm sanh lễ vật, dâng lên trước án.

Chúng con xin kính mời ngày Bản cảnh Thành hoàng chư vị đại vương, Long mạch, Ngũ phương, ngài Bản gia Táo quân, ngài Bản xứ thần linh Thổ địa, Tài thần. Cúi đầu xin các ngài linh thiêng nghe thấu lời mời, giáng lâm trước án, chứng giám cho lòng thành thụ hưởng lễ vật.

Chúng con kính mời cụ Tổ khảo, Tổ tỷ, chư vị hương linh gia tiên hai bên nội ngoại họ… nghe lời khẩn cầu, kính mời của các con cháu, giáng về chứng giám thành tâm, thụ hưởng lễ vật.

Tín chủ chúng con kính mời ông bà tiền chủ, hậu chủ tại về đây hưởng lễ vật, chứng giám cho lòng thành phù hộ độ trì cho gia đạo chúng con được vạn sự như ý, sức khỏe bình an, gia đạo tốt lành.

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

Bài văn khấn cúng Thổ công rằm tháng Giêng

Nam mô A Di Đà Phật!

Nam mô A Di Đà Phật!

Nam mô A Di Đà Phật!

Con cúi lạy chín phương Trời, cùng mười phương chư Phật

Con thành tâm kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ cùng chư vị tôn thần.

Con thành tâm kính lạy ngài Đông Thần quân.

Con xin cúi lạy ngài Bản gia Thổ địa Long mạch.

Con kính lạy các ngài Ngũ thổ, Ngũ phương, Phúc đức tôn thần.

Con xin cúi đầu kính lạy ngài tiền hậu địa chủ tài thần.

Con thành tâm kính lạy các tôn thần cai quản trong khu vực này.

Tín chủ (chúng) con là:.. ngụ tại:…

Hôm nay là ngày… tháng… năm…, tín chủ chúng con thành tâm sửa soạn hương hoa lễ vật, kim ngân trà quả, đốt nén hương thơm kính dâng lên trước án. Chúng con thành tâm xin mời: Ngài Kim niên đương cai Thái Tuế chí đức tôn thần, ngài Bản gia Thổ địa, ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị đại vương, ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân, Long mạch tôn thần, Phúc đức chính thần, các ngài Ngũ thổ, Ngũ phương, các vị tôn thần cai quản trong khu vực này.

Cúi xin các vị thần nghe thấu lời mời, giáng lâm trước án, chứng giám cho lòng thành, thụ hưởng lễ vật, phù hộ tín chủ chúng con ăn nên làm ra, sức khỏe dồi dào, gia đạo bình an, sở cầu tất ứng, sở nguyện tòng tâm.

Chúng con có lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi xin được các ngài phù hộ độ trì.

Nam mô A Di Đà Phật!

Nam mô A Di Đà Phật!

Nam mô A Di Đà Phật!

Người xưa cũng đã có câu “Đầu xuôi đuôi lọt”, vì thế cúng rằm tháng Giêng rất quan trọng và cần phải thành tâm, sửa soạn mâm cúng tươm tất để cầu mong một năm làm ăn phát đạt, sức khỏe dồi dào, mọi chuyện đều hanh thông.